بررسی ویژگی ها و تحولات ژئومورفولوژیک رودخانه سقز(از محدوده ی روستای میرده تا روستای پیریونس)

رودخانه ها سیستمی کاملاً پویا هستند که مشخصات موروفولوژیکی آن ها پیوسته در حال تغییر است. به هرحال تغییر مورفولوژیکی رودخانه ها چه در قدیم و چه در زمان حال مشکلاتی برای انسان ها به وجود آورده است.رودخانه سقز نیز از این قاعده مستثنی نیست و با توجه به طولانی بودن مسیر رودخانه (بیش از 50کیلومتر) مسلماً سیستم پویا و پیچیده ای دارد که نیازمند مطالعه و بررسی تغییرات در بازه های مختلف می باشد.منطقه انتخاب شده برای مطالعه، رودخانه سقز از محدوده روستای میرده تا روستای پیریونس در سه بازه زمانی 1970، 1985 و 2000 است. این محدوده بخشی از شهرستان سقز به عرض جغرافیایی ?00 ?00 °36 الی ?00 ?15 °36 شمالی و طول جغرافیایی ?00 ?00 °46 الی ?30 ?20 °46 شرقی را پوشش می دهد. متوسط ارتفاع منطقه 1490متر از سطح دریا و شیب متوسط 4 درصد، دامنه کوه چهل چشمه را شامل می شود که رودخانه سقز (چم سقز) با سرچشمه گرفتن از ارتفاعات جنوب غربی رشته کوه (میرده) با جهت غربی-شرقی وارد شهر سقز که در مسیر اصلی رود واقع است، می شود و پس از طی مسیر از داخل شهر به طرف شمال شرق جریان یافته و به عنوان زهکش طبیعی عمل می نماید. محدوده موردنظر مساحتی معادل 7/216 کیلومترمربع را شامل می شود که به عنوان زیرمجموعه ای از زیر حوضه ی بزرگ رودخانه زرینه رود می باشد. منطقه مورد مطالعه از نظر دیدگاه ژئومورفولوژی در حالت کلی به عنوان یک واحد کوهستانی با درجات شیب و ارتفاع متفاوت محسوب می شود. از ویژگی های عمده این منطقه کوه های گنبدی با دامنه های یکنواخت و دره های باز را می توان نام برد. از نگاه ساختاری این محدوده در ورقه سقز در حاشیه شمال غربی نوار دگرگونی سنندج - سیرجان و در محل تلاقی این زون با زون های ساختاری خوی- مهاباد و البرز – آذربایجان واقع شده است. لذا واحدهای مختلف سنگی موجود در این محدوده خصوصیات این چند زون را دارا می باشند. .نهشته های مربوط به سرآغاز های کرتاسه در محدوده حضور چشمگیری دارند و اغلب دارای رخساره آواری و آتش فشانی هستند. رودخانه سقز در این محدوده به علت شیب کم، حالت مئاندری پیدا کرده و بیشترین درصد طبق شاخص زاویه مرکزی کورنایس مربوط به مئاندرهای توسعه یافته می باشد که میانگین کل رودخانه در هر سه دوره زمانی برابر با 6/123 درصد می باشد. با توجه به ضریب خمیدگی لئوپولد، انحنای رودخانه در هردو بازه محاسبه شد و میانگین 42/1 برای رودخانه در حالت کلی بدست آمد که نشان می دهد رودخانه از الگوی مئاندری تبعیت می کند. شاخص گرادیان شیب جهت نمایش شکستگی های توپوگرافیکی در این محدوده اعمال شد که با توجه به وجود گسل-های متعدد و اعداد بدست آمده از نیمرخ طولی و محاسبه به وسیله فرمول گرادیان شیب، بر فعال بودن تکتونیکی منطقه صحه گذاشته شد.